Trong quá trình phát triển, nhiều hành vi của trẻ khiến người lớn cảm thấy khó hiểu. Một trong số đó là việc con cứ liên tục yêu cầu đọc lại một câu chuyện cũ, chơi mãi một trò chơi quen thuộc hoặc thao tác lặp đi lặp lại trên cùng một vật thể. Nhưng trên thực tế, chính sự lặp lại ấy là cách giúp trẻ xây dựng trí tuệ từ sự lặp lại tự nhiên. Đây không chỉ là hành vi mang tính ngẫu nhiên mà còn là dấu hiệu cho thấy não bộ đang hoạt động tích cực. Vậy, quá trình này diễn ra như thế nào? Làm sao để cha mẹ không vội vàng ngắt nhịp phát triển tự nhiên của con? Cùng lamchame.blog tìm hiểu ngay trong bài viết này để hiểu sâu sắc hơn về cơ chế học tập đặc biệt này của trẻ.
Vì sao trẻ thường xuyên lặp lại một hành động?
Nhiều cha mẹ cảm thấy bối rối khi con nghe một câu chuyện tới hàng chục lần vẫn chưa chán, hoặc cứ khăng khăng đòi chơi một món đồ cũ kỹ dù đã có đồ chơi mới. Điều này không phải là sự cố chấp, mà là phản ứng mang tính bản năng của não bộ đang học hỏi và ghi nhớ.
Theo phương pháp giáo dục Montessori, lặp lại chính là “bài tập thể dục trí lực” của trẻ. Con không chỉ đơn thuần nghe lại hay chơi lại, mà đang cố gắng hiểu sâu sắc, ghi nhớ rõ ràng và dần dần chuyển từ cảm nhận sang khái niệm. Mỗi vòng lặp là một bước nhỏ giúp con hoàn thiện quá trình tiếp thu và xử lý thông tin.
Lặp lại là nền tảng để trẻ chuyển hóa cảm giác thành khái niệm
Khi trẻ chạm vào một cái bình nhiều lần, mỗi lần là một cơ hội để cảm nhận rõ hơn về hình dáng, chất liệu, trọng lượng và cảm xúc khi tiếp xúc. Khi người lớn nói “đây là cái bình” đúng thời điểm, khái niệm sẽ bắt đầu hình thành trong não con. Đó là một quá trình tự nhiên, bắt đầu từ trải nghiệm thực tế lặp đi lặp lại, kết hợp với từ ngữ chính xác, giúp xây dựng nền tảng tư duy ban đầu.
Nếu thay vào đó là hình ảnh của cái bình trên giấy, việc tiếp nhận sẽ trở nên trừu tượng hơn. Trẻ cần nhiều thời gian hơn để gắn từ “cái bình” với một vật cụ thể. Vì vậy, việc để con tiếp xúc với vật thật và khuyến khích lặp lại chính là chìa khóa giúp trẻ xây dựng trí tuệ từ sự lặp lại tự nhiên.
Trẻ cần cảm giác thật để gắn kết khái niệm
Montessori nhấn mạnh rằng: giáo dục trẻ nên bắt đầu từ hiện thực. Sự trừu tượng chỉ nên xuất hiện khi trẻ đã có nền tảng cụ thể vững chắc. Khi con sờ vào bảng màu, liên tục quan sát và so sánh các sắc thái đậm nhạt, khái niệm về màu sắc mới dần rõ nét. Ngược lại, nếu bạn dùng một chiếc áo màu hồng để dạy về “màu hồng”, con có thể hiểu nhầm rằng “màu hồng là cái áo”.
Sự lặp lại với giáo cụ cụ thể như bảng màu, hình khối, vật thật… giúp con tập trung vào bản chất của khái niệm. Đây là lúc não bộ đang “bắt sóng” một cách chọn lọc và tinh tế.
Sự lặp lại giúp trẻ tổ chức lại tư duy
Khi trẻ nắm được hai khái niệm riêng lẻ như “cái bình” và “tròn”, con sẽ tự liên kết thành một cụm tư duy mới như “cái bình tròn”. Quá trình này không cần người lớn can thiệp. Đó là dấu hiệu cho thấy con đang chủ động tổ chức lại thông tin và tạo ra hệ thống tư duy riêng của mình.
Những câu nói dài hơn, những liên tưởng phức tạp hơn sẽ dần xuất hiện sau hàng trăm lần con nghe kể chuyện, chơi với vật thể, nghe từ ngữ lặp đi lặp lại trong bối cảnh cụ thể. Đây chính là cách mà trẻ xây dựng trí tuệ từ sự lặp lại tự nhiên, không vội vàng nhưng bền vững và chắc chắn.
Lặp lại giúp trẻ hình thành khả năng biểu đạt chính xác
Trẻ ở nông thôn, dù tiếp xúc nhiều với thế giới tự nhiên, nhưng nếu không được gọi tên đúng cho từng vật thể, sẽ hình thành những khái niệm mơ hồ. Ví dụ, thấy con bò nhưng chỉ biết gọi là “ò ò”, thì khả năng ngôn ngữ và nhận thức khái niệm sẽ chậm phát triển. Lặp lại sẽ không hiệu quả nếu thiếu ngôn ngữ chính xác đi kèm.
Vì vậy, khi trẻ lặp lại một hành động hay trải nghiệm, người lớn cần tham gia đúng lúc bằng cách xác nhận từ ngữ, gọi tên chính xác, giữ ngôn ngữ đơn giản. Đây là cách hỗ trợ trẻ gắn kết cảm giác – hình ảnh – ngôn ngữ – khái niệm một cách mạch lạc và logic.
Trẻ tiếp thu tốt hơn khi được cách ly khỏi yếu tố gây nhiễu
Montessori đề cao việc “cách ly sự chú ý nội bộ” của trẻ để hướng vào đúng đối tượng. Ví dụ, khi dạy màu sắc, nếu bạn đưa ra bảng màu, con sẽ tập trung vào từng màu riêng biệt. Nhưng nếu bạn vừa chỉ quần áo, vừa nói đến màu, vừa nhắc đến người mặc đồ, trẻ sẽ bị nhiễu thông tin.
Việc lặp lại không chỉ là hành vi, mà còn là điều kiện để não bộ tái tổ chức thông tin một cách chọn lọc. Bằng cách đơn giản hóa tình huống học, loại trừ các yếu tố gây rối, cha mẹ đang tạo điều kiện tối ưu để trẻ xây dựng trí tuệ từ sự lặp lại tự nhiên.
Khi nào trẻ thật sự hiểu một khái niệm?
Không phải khi con lặp lại từ đó, mà là khi con có thể vận dụng trong tình huống mới. Một bé có thể gọi đúng màu “tím” khi nhìn bảng màu, nhưng chỉ khi bé nhận ra màu tím trên áo, trên hoa, trên bức tranh… thì mới thật sự là hiểu.
Sự “bật ra” đột ngột của những kiến thức tưởng như đã quên chứng tỏ rằng quá trình tích lũy và tổ chức trong não trẻ diễn ra âm thầm và sâu sắc. Mỗi vòng lặp lại là một tầng hiểu biết được xây thêm – đó là nền móng mà không cuốn sách nào dạy được nếu thiếu thời gian và sự kiên nhẫn.
Vật liệu, chất liệu và cảm giác cũng quan trọng trong quá trình lặp lại
Một mẩu gỗ được trẻ mân mê hàng tuần có thể giá trị hơn một món đồ chơi đắt tiền. Bởi vì nó mang đến cảm giác thật, nặng, thô, gần gũi và gắn kết với đời sống. Chất liệu tự nhiên như gỗ, vải, len… tạo cảm xúc và kích thích giác quan theo cách mà nhựa không làm được.
Khi trẻ yêu thích và liên tục lặp lại hành động với một đồ vật, đó có thể là dấu hiệu rằng con đang xây dựng một kết nối cảm giác – cảm xúc – trí tuệ. Cha mẹ cần để ý và tôn trọng những vật thể tưởng như đơn giản ấy.
Quá trình phát triển trí tuệ ở trẻ không phải là một đường thẳng. Đó là chuỗi xoắn ốc của sự trải nghiệm, cảm nhận, tiếp thu và lặp lại. Mỗi lần lặp lại là một lần trí não được tập luyện, củng cố và mở rộng. Hiểu được điều này, cha mẹ sẽ không còn sốt ruột khi con nghe lại chuyện cũ hay chơi đi chơi lại một món đồ. Hãy tin rằng trẻ xây dựng trí tuệ từ sự lặp lại tự nhiên, và chính nhịp điệu lặp lại ấy là điều kỳ diệu nuôi dưỡng sự trưởng thành bên trong con.