Ngôn ngữ không tự nhiên hình thành trong đầu trẻ nếu không có sự tiếp xúc thật với thế giới và sự hỗ trợ của người lớn qua việc gọi tên đúng lúc. Trẻ phát triển ngôn ngữ từ tiếp xúc và gọi tên, khi trẻ chạm vào một đồ vật, trải nghiệm cảm giác từ đó, rồi được người lớn nói rõ ràng tên gọi – khái niệm ấy mới thực sự sống động và in sâu trong trí nhớ. Từ những lần lặp đi lặp lại đó, từ vựng dần được tích lũy, kết nối với cảm xúc và nhận thức. Cùng lamchame.blog tìm hiểu ngay trong bài viết này để hiểu tại sao sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ lại gắn chặt với tiếp xúc thực tế và sự đồng hành đúng cách từ người lớn.
Gọi tên là cầu nối giữa trải nghiệm và ngôn ngữ
Trẻ em không thể phát triển ngôn ngữ chỉ bằng cách nghe mà không có cảm xúc, không tiếp xúc, không hành động. Khi trẻ nhìn thấy con bò và được người lớn nói: “Đây là con bò”, thì ký ức của trẻ không chỉ ghi nhận âm thanh, mà là tổng thể của âm thanh, hình ảnh, cảm xúc và hoàn cảnh.
Nếu trẻ thấy con bò mà không ai nói tên, hoặc gọi đó là “ò ò”, thì khái niệm sẽ mơ hồ, sai lệch. Trẻ vẫn biết con vật đó, nhưng trong tâm trí, nó không được gắn với từ đúng, không được hệ thống hóa. Đây là lý do vì sao trẻ phát triển ngôn ngữ từ tiếp xúc và gọi tên – bởi ngôn ngữ không tách rời khỏi cảm nhận sống động trong thực tế.
Tiếp xúc thực tế giúp ngôn ngữ gắn với cảm xúc
Khi trẻ chạm vào một đồ vật, như một quả bóng, và cảm nhận được độ tròn, mềm, mát lạnh, rồi được nghe “đây là quả bóng”, thì từ “quả bóng” không còn là một chuỗi âm thanh xa lạ. Nó mang theo toàn bộ cảm xúc của trẻ, từ niềm vui, sự tò mò, đến cảm giác tay chân khi tiếp xúc.
Ngôn ngữ lúc này trở thành biểu hiện của cảm xúc và kinh nghiệm, thay vì chỉ là thứ phải ghi nhớ. Đó là lý do những từ đầu đời thường gắn liền với những trải nghiệm mạnh mẽ như “bố”, “mẹ”, “ăn”, “đau”. Những điều trẻ cảm thấy rõ ràng nhất sẽ là điều trẻ nói ra đầu tiên.
Trẻ không thể gọi tên nếu chỉ quan sát mà không có tương tác
Montessori từng nhấn mạnh: trẻ không thể hiểu rõ khái niệm nếu chỉ được nhìn thấy hình ảnh minh họa hay mô phỏng. Nếu chỉ nhìn hình một con mèo trên giấy, trẻ có thể chưa bao giờ thật sự hiểu “mèo” là gì. Nhưng nếu được vuốt ve một con mèo thật, nghe tiếng kêu, nhìn nó di chuyển, sau đó được người lớn nói “mèo”, thì khái niệm ấy sẽ trở nên hoàn chỉnh.
Trẻ phát triển ngôn ngữ từ tiếp xúc và gọi tên là một quá trình cần được dẫn dắt. Trẻ cần một thế giới sống động và một người lớn kiên nhẫn đứng bên để gắn nhãn đúng lúc, giúp con hiểu từ không chỉ bằng tai mà bằng cả người.
Quá trình hình thành từ ngữ bắt đầu từ sự cụ thể
Trẻ học từ “màu tím” tốt hơn khi được nhìn thấy bảng màu, so sánh các sắc độ, cảm nhận màu đó trên nhiều vật thể khác nhau, rồi nghe tên gọi lặp đi lặp lại. Nếu bạn chỉ nói “áo con màu tím” thì trẻ có thể nhầm rằng tím là áo, hoặc nghĩ màu tím chỉ gắn với vật đó.
Để ngôn ngữ được hiểu đúng và sử dụng linh hoạt, mỗi khái niệm cần được trải nghiệm qua nhiều ví dụ cụ thể, với những từ ngữ chính xác, rõ ràng. Đây là giai đoạn nền tảng cho khả năng nói chính xác, diễn đạt đúng ý và phát triển ngôn ngữ mạch lạc ở trẻ.
Vai trò của người lớn trong việc gọi tên
Không phải chỉ tiếp xúc là đủ. Trẻ cần được người lớn hỗ trợ trong việc đặt tên cho cảm xúc, sự vật, hiện tượng. Khi trẻ sờ vào đồ vật, người lớn cần nói: “Con đang sờ vào gỗ. Gỗ này trơn và nặng”. Mỗi lần như vậy, từ ngữ được gắn vào trải nghiệm sống động, giúp não bộ trẻ hình thành mối liên kết mạnh mẽ.
Việc này đòi hỏi người lớn phải đơn giản, rõ ràng và chính xác trong lời nói. Montessori từng khuyên rằng: đừng dài dòng, đừng ví von. Chỉ cần nói “đây là hình tam giác” khi trẻ đang nhìn hoặc cầm vào tam giác. Đó là cách hiệu quả để ngôn ngữ đi thẳng vào tư duy trẻ.
Lặp lại giúp ngôn ngữ được ghi nhớ sâu sắc
Trẻ thường yêu cầu nghe lại một câu chuyện nhiều lần, không phải vì thiếu mới mẻ, mà vì mỗi lần nghe lại là một lần củng cố. Từ cách trẻ đòi nghe đi nghe lại truyện, bạn có thể thấy trẻ cần thời gian và lặp lại để lưu giữ ngôn ngữ.
Mỗi lần lặp là một lần liên kết mạnh hơn giữa âm thanh, hình ảnh và cảm xúc. Điều này cũng đúng khi gọi tên sự vật. Một từ không đủ sâu sắc nếu chỉ được nghe một lần. Hãy nói nhiều lần, vào những thời điểm khác nhau, với những ví dụ sống động để giúp từ ấy thật sự “thuộc về” trẻ.
Không nên thay thế tiếp xúc thật bằng hình ảnh trừu tượng
Một điều đáng tiếc là người lớn ngày nay thường dùng màn hình, tranh ảnh để dạy trẻ. Tuy nhiên, hình ảnh chỉ là một tầng trừu tượng. Trẻ cần cảm giác thật: lạnh, nóng, nặng, nhẹ, mềm, cứng để gắn từ với hiện thực.
Việc học qua hình ảnh dễ dẫn đến hiểu sai hoặc hiểu hời hợt. Trẻ có thể gọi “hoa” nhưng không biết hoa có mùi thơm, cánh mềm, hoặc dễ rụng. Ngôn ngữ như vậy chỉ tồn tại trên bề mặt, không thể chuyển hóa thành hiểu biết sâu sắc hay dùng được trong các tình huống khác nhau.
Phát triển từ vốn từ đơn lẻ đến khả năng biểu đạt
Ban đầu, trẻ sẽ chỉ biết gọi tên sự vật. Nhưng khi vốn từ ngày càng nhiều, trải nghiệm ngày càng phong phú, trẻ sẽ dần có thể mô tả, kể chuyện, đặt câu hỏi. Từ “màu tím” trẻ sẽ nói được “hoa bìm bìm màu tím nhạt như váy của cô hôm trước”.
Đó là thành quả của một quá trình tích lũy từ ngôn ngữ gắn liền với cảm nhận. Khi mỗi từ đều mang theo một chuỗi ký ức và cảm xúc, trẻ sẽ sử dụng từ không chỉ đúng mà còn sinh động, sáng tạo. Trẻ phát triển ngôn ngữ từ tiếp xúc và gọi tên chính là nền tảng cho khả năng diễn đạt tự tin trong tương lai.
Cần kiên nhẫn chờ đợi sự bật ra của ngôn ngữ
Có những trẻ không nói ra ngay, nhưng điều đó không có nghĩa là trẻ không học. Ngôn ngữ cần thời gian để hình thành. Một ngày nào đó, sau hàng chục lần tiếp xúc, bạn sẽ bất ngờ khi nghe con gọi đúng tên đồ vật, phân biệt sắc độ màu, hoặc kể lại chi tiết một câu chuyện.
Hãy tin rằng mọi trải nghiệm đều đang được tích lũy, mỗi từ bạn nói với trẻ đều đang gieo một hạt giống ngôn ngữ. Sự phát triển ấy có thể âm thầm, nhưng khi bật ra, nó sẽ sâu sắc và vững vàng.
Không phải sách, không phải màn hình, mà chính trải nghiệm thật và lời gọi tên đúng lúc của người lớn mới là nền móng cho sự phát triển ngôn ngữ của trẻ. Trẻ phát triển ngôn ngữ từ tiếp xúc và gọi tên, khi được sống trong thế giới giàu cảm giác và được hướng dẫn bằng ngôn từ chính xác, lặp đi lặp lại. Hãy chậm lại để đồng hành cùng trẻ, bởi mỗi cái chạm, mỗi cái tên được gọi là một bước xây dựng nên khả năng ngôn ngữ và cả thế giới nhận thức cho con.