Khi người lớn nói “cái bình”, trẻ không hiểu rõ nếu chỉ nhìn tranh vẽ. Nhưng khi trẻ được sờ tận tay vào cái bình, cảm nhận trọng lượng, độ trơn láng và hình dáng, thì khái niệm đó mới thật sự in sâu vào trí não. Trẻ ghi nhớ sâu khi được chạm và cảm nhận, vì chính cơ thể, giác quan và trải nghiệm trực tiếp là cầu nối giúp não bộ ghi nhớ mạnh mẽ nhất. Từ màu sắc, hình khối, đến từ ngữ, trẻ đều cần được sống trong thực tế, được thử, được lặp lại, được sai và tự sửa. Cùng lamchame.blog tìm hiểu ngay trong bài viết này để hiểu vì sao chạm và cảm nhận lại là cánh cửa vàng dẫn vào thế giới tư duy của trẻ.
Trẻ không học tốt nếu chỉ nhìn hoặc nghe
Trẻ em có thể nhìn thấy hình vẽ một quả bóng trên giấy, nhưng sẽ không bao giờ hiểu “bóng” là gì nếu chưa từng cầm quả bóng, ném nó, lăn nó, hoặc cảm nhận nó bằng tay. Giống như việc bạn nghe từ “tròn”, nhưng không thật sự hiểu “tròn” cho đến khi bạn lăn quả bóng hoặc nhìn thấy mặt trăng.
Với trẻ nhỏ, học không đến từ lý thuyết mà đến từ toàn bộ cơ thể. Đó là lý do tại sao trẻ ghi nhớ sâu khi được chạm và cảm nhận. Những gì trẻ sờ, nghe, nhìn, ngửi – tất cả đều tham gia vào việc hình thành khái niệm và tư duy.
Cảm giác là nền tảng đầu tiên cho trí tuệ
Theo Montessori, cảm giác là khởi đầu của nhận thức. Khi trẻ chạm vào một đồ vật, cảm giác ấy không chỉ nằm ở da tay – nó đi vào não bộ, tạo nên một bản ghi nhớ sống động và chính xác. Từ những cảm giác đầu tiên này, trẻ sẽ quy nạp, phân loại, và sinh ra khái niệm.
Ví dụ, trẻ sờ vào miếng gỗ, cảm nhận được độ nhẵn, hình khối và khối lượng. Nếu được người lớn đồng thời nói “đây là khối vuông”, thì cảm giác và từ ngữ sẽ liên kết chặt chẽ với nhau. Trẻ không chỉ nghe thấy “vuông”, mà là cảm thấy “vuông”.
Chạm và cảm nhận tạo điều kiện cho sự lặp lại tự nhiên
Trẻ nhỏ có xu hướng lặp lại những điều chúng thích và hiểu. Khi được chạm vào cái bình, trẻ sẽ liên tục mân mê, lặp lại hành vi này nhiều lần để củng cố cảm giác. Mỗi lần chạm lại là một lần ghi nhớ sâu hơn. Đây là quá trình học tự nhiên, nơi không có sự ép buộc mà là hứng thú khám phá.
Nếu người lớn hiểu điều này, sẽ dễ dàng thấy rằng việc để trẻ lặp lại hành vi chạm và cảm nhận không phải là chơi vô nghĩa. Đó là cách trẻ đang học – học bằng cả cơ thể và trí não.
Từ cảm giác đến khái niệm chính xác
Việc học khái niệm không bắt đầu từ ngôn ngữ trừu tượng mà từ cảm giác cụ thể. Trẻ không thể hiểu “màu hồng” chỉ bằng lời nói. Nhưng khi cầm bảng màu, cảm nhận sự khác biệt giữa hồng nhạt và hồng đậm, sự khác biệt ấy mới trở thành một điều thật với con.
Lúc đó, khi ai đó hỏi “đây là màu gì?”, trẻ sẽ tự tin trả lời “màu hồng nhạt” – không phải vì học thuộc, mà vì trẻ đã trải nghiệm, đã cảm nhận. Trẻ ghi nhớ sâu khi được chạm và cảm nhận chính là nhờ sự kết hợp mạnh mẽ giữa giác quan và tư duy.
Trẻ cần đồ vật thật, không chỉ hình ảnh
Hình ảnh minh họa trong sách là chưa đủ. Những vật thật có trọng lượng, chất liệu, mùi, âm thanh, màu sắc – tất cả mới làm nên trải nghiệm học thật sự. Một bảng màu bằng gỗ sẽ cho trẻ cảm giác khác hoàn toàn với bảng màu nhựa. Gỗ mang lại cảm giác sống động, thân thiện, trong khi nhựa thường nhẹ và dễ trôi qua trong trí nhớ.
Việc sử dụng giáo cụ thật, chất liệu thật trong việc dạy trẻ giúp trẻ không chỉ ghi nhớ tốt hơn, mà còn gắn bó cảm xúc với quá trình học.
Vai trò của người lớn là hỗ trợ kết nối khái niệm
Trẻ không thể tự hình thành từ ngữ nếu không được hỗ trợ đúng cách. Trẻ có thể thấy con bò, nghe tiếng “ò ò”, nhưng nếu không ai nói rõ “đó là con bò”, trẻ sẽ gán tiếng kêu thành tên gọi. Điều này dẫn đến sự mơ hồ và sai lệch khái niệm.
Người lớn cần làm cầu nối, gọi đúng tên sự vật đúng thời điểm trẻ đang cảm nhận nó. Điều này làm cho trải nghiệm trở thành hiểu biết. Khái niệm được neo lại trong não như một điểm tựa chắc chắn, từ đó phát triển thêm các khái niệm khác.
Học qua cảm nhận giúp trẻ suy luận và liên kết
Khi trẻ đã nắm rõ vài khái niệm nhờ chạm và cảm nhận, trẻ sẽ dần hình thành khả năng suy luận và liên hệ. Ví dụ, khi trẻ biết khối tròn, màu tím, và độ mịn từ những đồ vật khác nhau, trẻ có thể tự mình nói: “Quả bóng này tròn giống ông trăng”, hoặc “Giáo cụ kia cũng màu tím như bông hoa bìm bìm”.
Điều này cho thấy rằng từ một cảm giác ban đầu, trẻ đã kết nối thành chuỗi khái niệm mở rộng – điều chỉ có thể xảy ra khi trải nghiệm bắt đầu từ thật, chạm được, cảm nhận được.
Trải nghiệm thật giúp trẻ chủ động trong tư duy
Khi trẻ hiểu được các khái niệm qua trải nghiệm, trẻ sẽ trở nên chủ động, tự tin và sáng tạo. Trẻ sẽ không chỉ trả lời câu hỏi, mà đặt ra câu hỏi mới. Trẻ sẽ dùng những từ mới, thử mô tả điều mình thấy, so sánh, phân biệt. Đây là biểu hiện của trí tuệ đang phát triển.
Sự học lúc này không còn là quá trình “nạp vào” mà là “tự sinh ra” từ bên trong con. Và điều này chỉ có thể xuất hiện khi trẻ đã thực sự chạm và cảm nhận thế giới xung quanh.
Ghi nhớ sâu là kết quả của cảm giác + lặp lại + ý nghĩa
Khi ba yếu tố này kết hợp – cảm giác rõ ràng, hành động được lặp lại và nội dung có ý nghĩa – trí nhớ của trẻ sẽ sâu sắc, lâu dài và có khả năng được vận dụng trong cuộc sống. Đây là trí nhớ đúng nghĩa – chứ không phải học thuộc lòng.
Montessori từng nói: “Nếu con trẻ không sai sót gì, giáo viên có thể khơi gợi hoạt động liên quan đến khái niệm vật thể”. Điều đó nghĩa là: khi trẻ đã cảm nhận và hiểu rõ khái niệm, con sẽ tự động mở rộng, kết nối và áp dụng.
Không phải những bài giảng dài dòng hay các tấm hình đầy màu sắc, mà chính trải nghiệm cảm giác thực tế mới giúp trẻ ghi nhớ sâu sắc và lâu dài. Trẻ ghi nhớ sâu khi được chạm và cảm nhận, bởi đó là cách học thật sự gắn với bản năng và não bộ đang phát triển của trẻ. Hãy tạo cho con cơ hội chạm vào cuộc sống mỗi ngày – bằng tay, bằng mắt, bằng lòng tin và sự kiên nhẫn của người lớn.