Trong quá trình lớn lên, việc con mắc lỗi là điều không thể tránh khỏi. Thay vì chỉ dừng lại ở việc nhắc nhở hay trách phạt, bố mẹ và thầy cô nên đồng hành để dạy trẻ chịu trách nhiệm với hành vi của mình. Trẻ cần được dẫn dắt để hiểu điều gì đúng, điều gì sai, và quan trọng hơn là học cách sửa chữa lỗi lầm. Khi con học được cách tự chịu trách nhiệm, con sẽ phát triển lòng tự trọng, khả năng tự điều chỉnh và hình thành nhân cách vững vàng. Vậy làm sao để giúp con xây dựng kỹ năng này một cách nhẹ nhàng mà hiệu quả? Cùng lamchame.blog tìm hiểu ngay trong bài viết này.
Trẻ cần hiểu vì sao hành vi chưa phù hợp
Khi trẻ cư xử chưa đúng, điều đầu tiên cần làm là giúp con hiểu vì sao hành vi đó chưa phù hợp. Nhiều cha mẹ thường quát mắng hoặc trừng phạt mà không giải thích rõ lý do, khiến con cảm thấy mình bị trách oan hoặc không biết mình sai ở đâu. Thay vì nói “Con hư quá!”, hãy nhẹ nhàng nói: “Khi con lấy đồ chơi của bạn mà chưa xin phép, bạn sẽ buồn và không muốn chơi với con nữa.” Việc làm rõ lý do giúp trẻ nhận ra mối liên hệ giữa hành vi và hậu quả, từ đó hình thành nhận thức rõ ràng về hành động của mình.
Đưa ra hậu quả phù hợp thay vì hình phạt nặng nề
Hình phạt nặng nề không giúp trẻ trưởng thành mà thường dẫn đến sự phản kháng hoặc sợ hãi. Ngược lại, việc áp dụng hậu quả hợp lý sẽ giúp trẻ học cách chịu trách nhiệm với hành vi của mình. Ví dụ, nếu con vẽ bậy lên tường, thay vì mắng mỏ, bạn có thể nói: “Tường là để giữ cho nhà sạch, con cần lau sạch vết bẩn này.” Khi đó, con hiểu rằng hành động của mình kéo theo một trách nhiệm cụ thể – chính con phải sửa chữa hậu quả mình gây ra.
Tạo cơ hội cho trẻ sửa sai
Dạy trẻ không chỉ dừng lại ở việc chỉ ra lỗi sai mà còn là trao cho con cơ hội sửa sai. Hành động sửa sai không cần quá lớn lao mà chỉ cần vừa sức và phù hợp. Ví dụ, nếu con làm rơi ly nước, thay vì bạn vội vàng lau dọn, hãy đưa cho con khăn và nói: “Con thử lau sạch chỗ này nhé.” Khi con được trực tiếp xử lý hậu quả, con sẽ ghi nhớ bài học sâu sắc hơn và dần học cách tự điều chỉnh hành vi trong tương lai.
Dạy trẻ nhìn nhận lỗi sai một cách tích cực
Việc nhận lỗi không phải là điều dễ dàng, ngay cả với người lớn. Vì vậy, thay vì khiến trẻ cảm thấy xấu hổ, hãy dạy con nhìn nhận lỗi sai như một cơ hội để học hỏi. Bạn có thể chia sẻ: “Ai cũng có lúc mắc lỗi, điều quan trọng là mình biết rút kinh nghiệm để lần sau làm tốt hơn.” Khi trẻ hiểu rằng sai lầm là một phần tự nhiên của quá trình trưởng thành, con sẽ không sợ nhận lỗi, mà còn sẵn sàng cải thiện bản thân.
Đồng hành thay vì kiểm soát
Một trong những sai lầm phổ biến khi dạy trẻ chịu trách nhiệm là quá kiểm soát hoặc ép buộc. Điều này dễ khiến trẻ cảm thấy bị áp lực và kháng cự. Thay vào đó, hãy đồng hành với con, đặt ra giới hạn rõ ràng nhưng cũng tạo không gian để con tự quyết định và chịu trách nhiệm. Ví dụ, nếu con quên làm bài, thay vì làm thay hoặc la mắng, bạn có thể hỏi: “Con nghĩ điều gì sẽ xảy ra nếu không làm bài hôm nay?” Câu hỏi mở sẽ kích thích khả năng tư duy và giúp con tự rút ra bài học.
Giúp trẻ gọi tên cảm xúc khi mắc lỗi
Trẻ nhỏ thường chưa thể diễn đạt cảm xúc phức tạp như người lớn. Khi con mắc lỗi, bên trong con có thể là sự lo lắng, xấu hổ hoặc tức giận – nhưng con không biết cách bày tỏ. Lúc này, bạn nên giúp con gọi tên cảm xúc để con hiểu bản thân hơn. Ví dụ: “Con đang buồn vì lỡ làm hỏng đồ chơi đúng không?” Khi cảm xúc được thừa nhận, con sẽ thấy mình được lắng nghe và dễ dàng hợp tác để khắc phục hậu quả.
Gợi ý cách sửa chữa thay vì yêu cầu rập khuôn
Nếu chỉ nói “Con phải xin lỗi!” trẻ có thể làm theo vì sợ, nhưng chưa chắc con hiểu lý do. Thay vì ép buộc, bạn có thể nhẹ nhàng hỏi: “Con nghĩ mình có thể làm gì để bạn vui lại?” Gợi ý này giúp trẻ chủ động nghĩ ra cách khắc phục như xin lỗi, chia sẻ đồ chơi hoặc vẽ tặng bạn một bức tranh. Khi con tự đưa ra hành động chuộc lỗi, đó chính là lúc con đang học cách chịu trách nhiệm một cách thực sự.
Đưa ra lời khích lệ đúng lúc
Trẻ rất cần sự công nhận khi cố gắng chịu trách nhiệm và sửa sai. Một lời khen đơn giản như “Mẹ thấy con biết nhận lỗi và lau sạch chỗ nước đổ, mẹ rất vui!” sẽ giúp con cảm thấy được ghi nhận và tiếp tục cố gắng. Tuy nhiên, lời khen cần cụ thể và tập trung vào nỗ lực hoặc hành động tích cực, thay vì chỉ nói “Giỏi quá!” Điều đó giúp trẻ hiểu rõ vì sao mình được khen và duy trì hành vi tích cực lâu dài.
Làm gương cho con về tinh thần trách nhiệm
Trẻ học nhanh nhất qua quan sát. Khi người lớn sẵn sàng nhận lỗi và sửa sai một cách chân thành, trẻ cũng học được tinh thần đó. Nếu bạn vô tình nói lời chưa đúng với con, đừng ngần ngại nói: “Mẹ xin lỗi vì đã hiểu nhầm con, mẹ sẽ cẩn thận hơn lần sau.” Chính những hành động nhỏ này sẽ giúp con nhận ra rằng chịu trách nhiệm không phải là điều đáng sợ, mà là một biểu hiện của sự trưởng thành.
Tránh khiến trẻ cảm thấy mình là “người xấu”
Khi trẻ mắc lỗi, một số phụ huynh vô tình gán nhãn như “Con hư lắm!”, “Xấu tính thế!”, điều này dễ khiến trẻ tổn thương và hình thành niềm tin tiêu cực về bản thân. Hãy tách lỗi sai khỏi con người của trẻ bằng cách nói: “Hành động đó chưa đúng, nhưng mẹ tin con có thể làm tốt hơn.” Cách nói này không chỉ giúp trẻ chấp nhận lỗi sai nhẹ nhàng hơn mà còn giữ gìn lòng tự trọng và ý thức sửa sai tích cực.
Dạy trẻ cách suy nghĩ trước khi hành động
Một bước quan trọng để con biết chịu trách nhiệm là học cách suy nghĩ trước khi hành động. Bạn có thể giúp con đặt ra những câu hỏi đơn giản: “Nếu làm thế này, điều gì sẽ xảy ra?”, “Con có nghĩ bạn sẽ vui không nếu mình làm vậy?” Khi con hình thành thói quen tự hỏi và cân nhắc, con sẽ dần hành xử có trách nhiệm hơn, hạn chế được những lỗi sai không đáng có.
Kết nối thay vì chia rẽ khi trẻ mắc lỗi
Mỗi khi trẻ phạm lỗi là một cơ hội để gắn kết chứ không phải đẩy con ra xa. Khi bạn tiếp cận con bằng tình yêu thương và sự kiên nhẫn, con sẽ cảm thấy an toàn để mở lòng, chia sẻ và chịu trách nhiệm với hành vi của mình. Hãy luôn nhắc nhở con rằng: dù con mắc lỗi, tình yêu của cha mẹ vẫn không thay đổi, và con luôn có thể sửa chữa.
Dạy trẻ chịu trách nhiệm với hành vi của mình là một hành trình cần nhiều thời gian, sự kiên nhẫn và tình yêu thương. Thay vì mắng mỏ hay kiểm soát, cha mẹ và thầy cô hãy trở thành người bạn đồng hành, giúp con hiểu lỗi sai, sửa chữa hậu quả và trưởng thành từ từng trải nghiệm nhỏ. Khi con học được cách nhận lỗi và cải thiện bản thân, đó chính là nền tảng vững chắc cho một nhân cách tử tế và có trách nhiệm trong tương lai.